Το θεσμικό σύστημα της ΕΕ αποτελείται από τα εξής όργανα:

  • το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Consilium), όπου συνεδριάζουν οι ηγέτες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, θέτει τις γενικές προτεραιότητες της ΕΕ
  • το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο οποίο οι άμεσα εκλεγμένοι ευρωβουλευτές εκπροσωπούν τους ευρωπαίους πολίτες
  • την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, της οποίας τα μέλη διορίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις, προωθεί τα συμφέροντα της ΕΕ ως συνόλου
  • το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο οποίο οι κυβερνήσεις προασπίζουν τα εθνικά συμφέροντα των χωρών τους.

Καθορισμός της ατζέντας

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, (Consilium) καθορίζει τις γενικές πολιτικές κατευθύνσεις της ΕΕ – δεν έχει όμως νομοθετική εξουσία. Οι συσκέψεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι Σύνοδοι Κορυφής όπου οι ηγέτες της ΕΕ συναντώνται για να αποφασίσουν τις ευρύτερες στρατηγικές προτεραιότητες και τις κυριότερες πρωτοβουλίες της Ένωσης.

Πραγματοποιούνται 4 σύνοδοι κάθε χρόνο στις οποίες προεδρεύει μόνιμος πρόεδρος. Οι σύνοδοι πραγματοποιούνται στις Βρυξέλλες.

Πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις;

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μετέχουν οι αρχηγοί κράτους ή κυβέρνησης όλων των χωρών της ΕΕ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς επίσης η ύπατη εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίζει με συναίνεση, πλην των περιπτώσεων στις οποίες οι Συνθήκες ορίζουν άλλως. Οι πρόεδροι του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Επιτροπής, καθώς και η ύπατη εκπρόσωπος για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας δεν έχουν δικαίωμα ψήφου.

Θέσπιση της νομοθεσίας

Τρία κύρια όργανα συμμετέχουν στη θέσπιση της νομοθεσίας της ΕΕ:

Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι ευρωβουλευτές, εκλέγονται κάθε 5 χρόνια. Το Κοινοβούλιο ασκεί τη νομοθετική εξουσία, μαζί με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι κύριες αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι τρεις:

  • συζητά και θεσπίζει ευρωπαϊκούς νόμους,
  • ελέγχει τις δραστηριότητες άλλων οργάνων της ΕΕ, εξασφαλίζοντας τη δημοκρατική τους λειτουργία,
  • συζητά και εγκρίνει τον προϋπολογισμό της ΕΕ.

Η σύμφωνη γνώμη του Κοινοβουλίου απαιτείται για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων, όπως η έγκριση της προσχώρησης νέων χωρών μελών στην ΕΕ.

Άσκηση δημοκρατικού ελέγχου

Το Κοινοβούλιο ασκεί επιρροή στα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ με διάφορους τρόπους.

Όταν διορίζεται η νέα Επιτροπή, τα 28 της μέλη δεν μπορούν αναλάβουν καθήκοντα έως ότου εγκρίνει τον διορισμό τους το Κοινοβούλιο. Το Κοινοβούλιο ελέγχει την Επιτροπή εξετάζοντας τις εκθέσεις της και υποβάλλοντας ερωτήσεις στους επιτρόπους. Οι ευρωβουλευτές εξετάζουν τις αιτήσεις πολιτών και συγκροτούν εξεταστικές επιτροπές.

Όταν οι ηγέτες των κρατών μελών συνεδριάζουν κατά τις συνόδους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το Κοινοβούλιο διατυπώνει τη γνώμη του για τα θέματα της ατζέντας.

Σύνθεση

Ο αριθμός των ευρωβουλευτών κάθε χώρας είναι ανάλογος με τον πληθυσμό της. Οι ευρωβουλευτές χωρίζονται σε ομάδες με βάση την πολιτική τους ταυτότητα, και όχι τη χώρα τους.

Έδρα

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει τρεις έδρες εργασίας: Βρυξέλλες (Βέλγιο), Λουξεμβούργο και Στρασβούργο (Γαλλία).

Στο Λουξεμβούργο φιλοξενούνται οι διοικητικές υπηρεσίες (η ‘Γενική Γραμματεία’).

Οι συνεδριάσεις του συνόλου των ευρωβουλευτών, γνωστές ως ‘σύνοδοι ολομέλειας’, γίνονται στο Στρασβούργο και στις Βρυξέλλες. Οι συνεδριάσεις των κοινοβουλευτικών επιτροπών γίνονται επίσης στις Βρυξέλλες.

  • Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εκπροσωπεί και προασπίζει τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο σύνολό της.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ένα από τα κύρια θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καταρτίζει προτάσεις για νέα νομοθεσία και διαχειρίζεται σε καθημερινή βάση την υλοποίηση των πολιτικών και τη διάθεση των κονδυλίων της ΕΕ.

Σύνθεση

Οι 28 επίτροποι (ένας από κάθε χώρα της ΕΕ) αποτελούν την πολιτική ηγεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η θητεία τους διαρκεί 5 χρόνια. Κάθε επίτροπος αναλαμβάνει την ευθύνη για συγκεκριμένους τομείς πολιτικής σύμφωνα με τα καθήκοντα που του αναθέτει ο πρόεδρος της Επιτροπής.

Ο πρόεδρος και οι επίτροποι διορίζονται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με απαραίτητη την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Κατά τη θητεία τους, τόσο ο πρόεδρος όσο και οι επίτροποι είναι υπόλογοι στο Κοινοβούλιο, το οποίο έχει την εξουσία να καθαιρέσει την Επιτροπή.

Για την καθημερινή λειτουργία της Επιτροπής μεριμνά το προσωπικό της (διοικητικοί υπάλληλοι, νομικοί, οικονομολόγοι, μεταφραστές, διερμηνείς, γραμματείς κ.λπ.) που είναι κατανεμημένο σε διάφορες υπηρεσίες, γνωστές ως γενικές διευθύνσεις (ΓΔ).

Σκοπός

Η Επιτροπή επιβλέπει και υλοποιεί τις πολιτικές της ΕΕ:

  1. προτείνοντας νέους νόμους στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο,
  2. διαχειριζόμενη τον προϋπολογισμό της ΕΕ και κατανέμοντας τα διαθέσιμα κονδύλια
  3. μεριμνώντας για την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ (μαζί με το Δικαστήριο). Ως «Θεματοφύλακας των Συνθηκών», η Επιτροπή ελέγχει κατά πόσο κάθε χώρα μέλος εφαρμόζει ορθά το δίκαιο της ΕΕ. Η Επιτροπή έχει το δικαίωμα να παραπέμπει μια υπόθεση στο Δικαστήριο. Το Δικαστήριο μπορεί να επιβάλει κυρώσεις και οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για τις χώρες μέλη και τα θεσμικά όργανα της Ένωσης.
  4. εκπροσωπώντας την Ευρωπαϊκή Ένωση στη διεθνή σκηνή, για παράδειγμα διεξάγοντας διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνιών μεταξύ της Ένωσης και τρίτων χωρών.

Έδρα

Η Επιτροπή έχει την έδρα της στις Βρυξέλες και το Λουξεμβούργο και διαθέτει γραφεία σε κάθε χώρα της ΕΕ καθώς και αντιπροσωπείες στις διάφορες πρωτεύουσες του κόσμου.

Στο Συμβούλιο της ΕΕ συνεδριάζουν οι υπουργοί όλων των χωρών μελών της ΕΕ για να εγκρίνουν νόμους και να συντονίσουν τις εθνικές τους πολιτικές.

Ποιος είναι ο ρόλος του;

  1. Θεσπίζει τη νομοθεσία της ΕΕ.
  2. Συντονίζει τις ευρύτερες οικονομικές πολιτικές των κρατών μελών της ΕΕ.
  3. Υπογράφει συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και άλλων χωρών.
  4. Εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ.
  5. Χαράσσει την εξωτερική πολιτική και την πολιτική άμυνας της ΕΕ.
  6. Συντονίζει τη συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών και αστυνομικών δυνάμεων των κρατών μελών.

Το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο έχουν από κοινού τον τελευταίο λόγο για τις νέες νομοθετικές πράξεις που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ποια είναι τα μέλη του Συμβουλίου;

Δεν υπάρχουν μόνιμα μέλη. Σε κάθε σύνοδο του Συμβουλίου, κάθε χώρα εκπροσωπείται από τον υπουργό της που είναι αρμόδιος για τον εκάστοτε τομέα πολιτικής, π.χ. τον υπουργό Περιβάλλοντος όταν η σύνοδος αφορά περιβαλλοντικά θέματα. Στην περίπτωση αυτή, η σύνοδος καλείται «Συμβούλιο Περιβάλλοντος.

Ποιος προεδρεύει στις συνόδους;

Το Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών διαθέτει μόνιμο πρόεδρο, τον Ύπατο Εκπρόσωπο για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας της ΕΕ. Σε όλες τις άλλες συνόδους του Συμβουλίου προεδρεύει ο αρμόδιος υπουργός της χώρας που ασκεί την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ.

Τα τρία αυτά θεσμικά όργανα παράγουν μαζί τις πολιτικές και τους νόμους που τίθενται σε εφαρμογή σε όλη την ΕΕ. Κατά κανόνα, η Επιτροπή προτείνει νέους νόμους και το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τους εγκρίνουν. Στη συνέχεια, οι νομοθετικές αυτές πράξεις τίθενται σε εφαρμογή από τα κράτη μέλη και την Επιτροπή η οποία μεριμνά και για την ορθή εφαρμογή των νόμων.

Άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ

Σημαντικό ρόλο έχουν και δύο άλλα θεσμικά όργανα:

  • το Δικαστήριο που εξασφαλίζει την τήρηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας
  • το Ελεγκτικό Συνέδριο που ελέγχει τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων της Ένωσης.
  • Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Tο Δικαστήριο διασφαλίζει την ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ σε όλες τις χώρες μέλη της. Διευθετεί επίσης τις νομικές διαφορές μεταξύ των κυβερνήσεων των χωρών μελών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Φυσικά πρόσωπα, εταιρείες και οργανισμοί μπορούν επίσης να προσφύγουν στο Δικαστήριο, εάν θεωρούν ότι τα δικαιώματά τους δεν έχουν γίνει σεβαστά από κάποιο όργανο της ΕΕ.

Σύνθεση

Στο Δικαστήριο μετέχει ένας δικαστής από κάθε χώρα της ΕΕ.

Το Δικαστήριο επικουρούν εννέα “γενικοί εισαγγελείς” που διατυπώνουν τη νομική γνώμη τους για τις υποθέσεις που εξετάζονται από το Δικαστήριο. Η θητεία κάθε δικαστή και γενικού εισαγγελέα είναι εξαετής και μπορεί να ανανεωθεί. Ο διορισμός τους γίνεται κατόπιν συμφωνίας των κυβερνήσεων των χωρών της ΕΕ.

Λόγω του μεγάλου αριθμού των υποθέσεων που τίθενται ενώπιον του Δικαστηρίου και για την καλύτερη νομική προστασία των πολιτών, έχει συσταθεί ένα “Γενικό Δικαστήριο”, το οποίο ασχολείται με τις υποθέσεις που υποβάλλουν ιδιώτες, εταιρείες και ορισμένοι οργανισμοί, και με υποθέσεις που σχετίζονται με το δίκαιο ανταγωνισμού.

Το “Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης” της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκδίδει αποφάσεις για διαφορές μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μελών του προσωπικού της.

Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου λαμβάνονται κατά πλειοψηφία και διαβάζονται σε δημόσιες συνεδριάσεις.

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδρεύει στο Λουξεμβούργο.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το Ελεγκτικό συνέδριο ελέγχει τα οικονομικά της ΕΕ. Ρόλος του είναι να βελτιώνει τη δημοσιονομική διαχείριση της ΕΕ και να συντάσσει εκθέσεις για τη χρήση των δημόσιων κονδυλίων.

Ιδρύθηκε το 1975 και έχει την έδρα του στο Λουξεμβούργο.

Σκοπός:

Για να διασφαλίζει ότι τα χρήματα των ευρωπαίων φορολογουμένων διατίθενται κατά τον καλύτερο τρόπο, το Ελεγκτικό Συνέδριο έχει το δικαίωμα να ελέγχει κάθε πρόσωπο ή οργανισμό που διαχειρίζεται κονδύλια της ΕΕ και συχνά πραγματοποιεί επιτόπιους ελέγχους. Τα πορίσματά του καταγράφονται σε εκθέσεις τις οποίες υποβάλλει στην Επιτροπή και στις κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν διαθέτει δικές του νομικές εξουσίες. Εάν οι ελεγκτές ανακαλύψουν περιπτώσεις απάτης ή παρατυπίες ενημερώνουν την OLAF, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης.

Σύνθεση:

Για να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στο έργο του, το Ελεγκτικό Συνέδριο πρέπει να παραμένει τελείως ανεξάρτητο από τα υπόλοιπα θεσμικά όργανα, αλλά να βρίσκεται, ωστόσο, σε συνεχή επαφή με αυτά.

Στο Ελεγκτικό Συνέδριο συμμετέχει ένα άτομο από κάθε κράτος μέλος της Ένωσης. Τα μέλη, τα οποία διορίζονται από το Συμβούλιο για εξαετή περίοδο που μπορεί να ανανεωθεί, εκλέγουν μεταξύ τους τον πρόεδρο για τριετή περίοδο που, επίσης, μπορεί να ανανεωθεί..

Οργάνωση:

Το Ελεγκτικό Συνέδριο έχει περίπου 800 υπαλλήλους, συμπεριλαμβανομένων των μεταφραστών, των διοικητικών υπαλλήλων, καθώς και των ελεγκτών. Οι ελεγκτές χωρίζονται σε “ομάδες ελέγχου”. Εκπονούν σχέδια εκθέσεων επί των οποίων αποφασίζει το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Οι εξουσίες και τα καθήκοντα όλων αυτών των θεσμικών οργάνων καθορίζονται στις Συνθήκες οι οποίες αποτελούν τη νομική βάση για όλες τις ενέργειες της ΕΕ. Οι Συνθήκες θεσπίζουν επίσης τους κανόνες και τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούν τα θεσμικά όργανα της Ένωσης. Οι Συνθήκες εγκρίνονται από τους προέδρους και τους πρωθυπουργούς όλων των κρατών μελών της ΕΕ και στη συνέχεια κυρώνονται από τα κοινοβούλιά τους.

Η ΕΕ έχει επίσης ορισμένα άλλα θεσμικά όργανα και διοργανικούς φορείς με ειδικό ρόλο: