Εισηγητής σε ημερίδα που διοργάνωσε η «ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ & ΚΟΝΩΝΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ» , με θέμα: «Διαφθορά και λειτουργία των θεσμών στην εποχή της κρίσης», ήταν ο Αντιπεριφερειάρχης Πειραιά κ. Στέφανος Χρήστου. Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 25/11/2013 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη.

Ομιλητές στην ίδια εκδήλωση ήταν ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης κ. Λέανδρος Ρακιτζής και ο Διευθυντής του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κ. Σπυρίδων Ηρακλής Ακτύπης.

          Το θέμα της εισήγησης του Αντιπεριφερειάρχη Πειραιά κ. Στέφανου Χρήστου ήταν « Διαφθορά και άμεσες επιπτώσεις τόσο στη ζωή του κάθε πολίτη, όσο και στις αξιακές επιταγές της σύγχρονης Δημόσιας Διοίκησης».

Στην ομιλία του ο κ. Χρήστου ανέφερε ότι τη διαφθορά, όπως την αντιλαμβάνεται ο μέσος πολίτης, τη συναντάμε σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης και σε όλη την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας. Κοινά αποδεκτός ορισμός της διαφθοράς δεν υπάρχει, αλλά, γενικώς, ως διαφθορά εννοούμε την μείωση των ηθικών αντιστάσεων, την εξαχρείωση, την ανηθικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, ως διαφθορά νοείται κάθε μορφή εγκληματικής συμπεριφοράς κατά την οποία το πρόσωπο που ασκεί δημόσια εξουσία καταχράται ή εκμεταλλεύεται την θέση του χάριν της εξασφάλισης αθέμιτων πλεονεκτημάτων για τον εαυτό του ή για τρίτο. Τέτοιες μορφές διαφθοράς μπορεί να περιλαμβάνουν τη δωροδοκία, τον εκβιασμό, την υπεξαίρεση χρημάτων, τη δωροληψία και την πλαστογραφία. Στη συνέχεια ανέλυσε τις πιο συνηθισμένες μορφές διαφθοράς και παρέθεσε στατιστικά και συγκριτικά στοιχεία για το εύρος της διαφθοράς σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσε στις συνθήκες που ευνοούν τη διαφθορά, όπως η απόκρυψη ζωτικών πληροφοριών της λειτουργίας του δημόσιου τομέα και η διαχείρισή τους από επίορκους υπαλλήλους προς εξυπηρέτηση κάποιων ευνοούμενων, η έλλειψη αξιολόγησης της Δημόσιας Διοίκησης και η έκταση της αλληλεπίδρασης – προσωπικής επαφής πολιτών με ανώτερα στελέχη της Δημόσια Διοίκησης.

Κλείνοντας παρουσίασε την πρότασή του για τη μείωση της διαφθοράς και υποστήριξε ότι τα πιο ισχυρά όπλα αποτελούν η διαφάνεια και η λογοδοσία. Μια ουσιαστική λογοδοσία της κάθε διοίκησης που δεν θα συνίσταται σε μια τυπική λογιστική απαρίθμηση πεπραγμένων. Τόνισε ότι η ουσία της λογοδοσίας, που αποτελεί τον αποτελεσματικότερο παράγοντα πρόληψης της διαφθοράς, είναι ο διάλογος, ένας διάλογος διοίκησης και πολιτών, που απαιτεί ευρεία και ενεργό κοινωνική συμμετοχή . Γιατί χωρίς ενεργούς πολίτες η προσδοκία για μείωση ή εξάλειψη της διαφθοράς δεν είναι απλώς ανεδαφική, είναι και πολιτικά ανεύθυνη.

          Συντονιστές της εκδήλωσης ήταν ο πρόεδρος και Γραμματέας της Εταιρείας Πολιτισμού Επιστημών και Κοινωνικής Παρέμβασης κ.κ. Ζαχαρόπουλος Πρόδρομος και Γκιουλιστάνης Δημήτριος .

Μεταξύ των παρισταμένων ξεχώριζαν o Δήμαρχος Νίκαιας-Ρέντη Γιώργος Ιωακειμίδης, ο Αρχιμανδρίτης Ιάκωβος ως εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Νικαίας κ.κ. Αλεξίου, η Ειρηνοδίκης Περιστερίου Σοφία Λιακάκη, οι Αντιδήμαρχοι Νίκαιας κ.κ. Μιχάλης Κουφοπαντελής, Γιώργος Λεγάκης, Παύλος Μπήχτας, Σπύρος Νικολακάκης , οι Δημοτικοί Σύμβουλοι Νίκαιας κ.κ. Σταματάτος Δημοσθένης, Μαλτέζη Άννα, Μάλαμας Περικλής, Αλιμπέρτης Ιορδάνης, Κίτσος Ευάγγελος, Λαγουμιτζής Μιχάλης, Σωτηροπούλου Δέσποινα και Γκοτζαμάνης Σπύρος , οι Δημοτικοί Σύμβουλοι Κορυδαλλού κ.κ. Μελάς Γιάννης , Βιδάλης Γιώργος και Θανόπουλος Αλέξης, ο Γενικός Γραμματέας Δήμου Νίκαιας-Ρέντη κ. Κώστας Τσεφαλάς η Πρόεδρος ΠΕΝ κ. Ρούλα Χαλκίδου, ο Επικεφαλής του Συνδυασμού «Νίκαια Όμορφη Πόλη» κ. Κούλης Βρεττάκος και η Γραμματέας της Νομαρχιακής Επιτροπής ΝΔ Β΄Πειραιά κ. Τζένη Γεωργαντζέλη

Συνημμένο θα βρείτε το πλήρες κείμενο της ομιλίας του Αντιπεριφερειάρχη Πειραιά.

Εισήγηση του Αντιπεριφερειάρχη Πειραιά κ. Στέφανου Χρήστου

« Διαφθορά και επιπτώσεις στους πολίτες»

Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τους διοργανωτές αυτής της εκδήλωσης για την πρόσκληση. Πιστεύω πως το θέμα μας είναι ιδιαίτερου κοινωνικού και πολιτικού ενδιαφέροντος με άμεσες επιπτώσεις τόσο στη ζωή του κάθε πολίτη, όσο και στο αξιακές επιταγές της σύγχρονης Δημόσιας Διοίκησης.

Κοινά αποδεκτός όρος της διαφθοράς δεν υπάρχει διεθνώς, αλλά είναι βέβαιο πως τη διαφθορά, όπως την αντιλαμβάνεται ο μέσος πολίτης, τη συναντάμε σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης και σε όλη την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας. Για παράδειγμα, είναι γνωστός ο χρησμός της Πυθίας προς τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας: «Αργυραίς λόγχαις μάχου και πάντων κρατήσεις» που σημαίνει: να μάχεσαι με αργυρές λόγχες (δηλ. να δωροδοκείς) και θα κερδίσεις όλες τις μάχες! Στην ίδια γραμμή λογικής, ο Αίσωπος, γύρω στο 600 π.Χ μας λέει: «Δώρα και θεούς έπεισαν». Στη σύγχρονη εποχή, η Αγγλική παροιμία: «Ένα χρυσό κλειδί ανοίγει όλες τις πόρτες», επιβεβαιώνει τον παγκόσμιο χαρακτήρα της δωροδοκίας.

Όπως είπαμε, κοινά αποδεκτός ορισμός της διαφθοράς δεν υπάρχει, αλλά, γενικώς, ως διαφθορά εννοούμε την μείωση των ηθικών αντιστάσεων, την εξαχρείωση, την ανηθικότητα. Πέρα από την σημαντικότατη ηθική προσέγγιση για τον ορισμό της διαφθοράς, υπάρχει και ο νομικός ορισμός, ο οποίος καλύπτει ορισμένες μορφές εγκληματικής συμπεριφοράς που τυποποιούνται στο Ποινικό Δίκαιο. Σε αυτό το πλαίσιο, ως διαφθορά νοείται κάθε μορφή εγκληματικής συμπεριφοράς κατά την οποία το πρόσωπο που ασκεί δημόσια εξουσία καταχράται ή εκμεταλλεύεται την θέση του χάριν της εξασφάλισης αθέμιτων πλεονεκτημάτων για τον εαυτό του ή για τρίτο.

Τέτοιες μορφές διαφθοράς μπορεί να περιλαμβάνουν τη δωροδοκία, τον εκβιασμό, την υπεξαίρεση χρημάτων, τη δωροληψία και την πλαστογραφία.

Δωροδοκία

Χρειάζονται δύο πρόσωπα για την προσφορά και την αποδοχή δωροδοκιών. Σε μερικές χώρες ο πολιτισμός της δωροδοκίας επεκτείνεται σε κάθε πτυχή της δημόσιας ζωής, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την λειτουργία των επιχειρήσεων χωρίς την δωροδόκηση (που τα προσχήματα την παρουσιάζουν ως φιλοδωρήματα). Οι δωροδοκίες μπορούν να απαιτηθούν από έναν ανώτερο υπάλληλο ώστε να κάνει κάτι που πληρώνεται ήδη για να το κάνει. Μπορούν επίσης να απαιτηθούν φιλοδωρήματα προκειμένου να παρακαμφθούν οι νόμοι και οι κανονισμοί.

Χρηματισμός

Ο χρηματισμός είναι η αθέμιτη εκμετάλλευση ενός αξιώματος για προσπορισμό κερδών. Ενώ η «φιλοδώρηση» βασίζεται σε προσχήματα τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα το προσωπικό κέρδος, το οποίο με τη σειρά είναι δύσκολο να αποδειχθεί ότι πρόκειται για αθέμιτο κέρδος, ο χρηματισμός καθορίζει ότι ο ανώτερος υπάλληλος κερδίζει κάποιο αγαθό αξίας κατά την διάρκεια της εργασίας του. Τα μεγάλα «δώρα» είναι χρηματισμός, και οι περισσότερες χώρες έχουν νόμους εναντίον τους. Παραδείγματος χάριν, οποιοδήποτε δώρο μεγαλύτερης αξίας από 200 δολάρια στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, θεωρείται δώρο στο αξίωμα της προεδρίας και στο γραφείο του προέδρου, και όχι στον Πρόεδρο αυτόν καθεαυτόν. Ο αποχωρών Πρόεδρος πρέπει να το αγοράσει, εάν θέλει να το πάρει μαζί του.

     Ένα άλλο παράδειγμα χρηματισμού είναι όταν ένας πολιτικός χρησιμοποιεί γνώση χωροταξίας για να αγοράσει έδαφος που ξέρει ότι προγραμματίζεται για ανάπτυξη, προτού γίνει γνωστό δημοσίως, και πωλώντας το έπειτα με σημαντικό κέρδος. Αυτό νομικά είναι συγκρίσιμο με τις εμπορικές συναλλαγές μελών στην επιχείρηση.

Εκβιασμός και ληστεία

Ενώ οι δωροδοκίες απαιτούνται προκειμένου να γίνει κάτι, ο χρηματισμός απαιτείται από τους διεφθαρμένους ανώτερους υπαλλήλους, που ειδάλλως απειλούν να κάνουν παράνομη χρήση της κρατικής δύναμης προκειμένου να επιβληθεί ζημιά. Αυτό είναι παρόμοιο και ισάξιο νομικά με τον εκβιασμό από τις οργανωμένες ομάδες εγκλήματος. Η παράνομη χρήση της κρατικής δύναμης μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την ολοκληρωτική ένοπλη ληστεία. Αυτό δεν συναντάτε στα λεγόμενα πολιτισμένα κράτη, όμως εμφανίζεται στα ασταθή κράτη με την έλλειψη του ελέγχου του στρατού και της αστυνομίας. Οι λιγότερο ανοικτές μορφές δωροδοκίας προτιμώνται στα σταθερότερα κράτη.

Προτίμηση υποστηρικτών

Η προτίμηση πολιτικών πελατών αναφέρεται σε αυτούς που υποστηρίζονται, παραδείγματος χάριν με την κυβερνητική απασχόληση. Αυτό μπορεί να είναι νόμιμο, όπως παραδείγματος χάριν όταν αλλάζει μια πρόσφατα εκλεγμένη κυβέρνηση τους κορυφαίους ανώτερους υπαλλήλους στη διοίκηση, προκειμένου να εφαρμοστεί αποτελεσματικότερα η πολιτική της. Αυτό όμως μπορεί να θεωρηθεί ως διαφθορά, εάν αναρμόδια πρόσωπα επιλέγονται αντί για τα ικανότερα ως πληρωμή για την υποστήριξη του καθεστώτος. Σε μη δημοκρατικές χώρες, πολλοί κυβερνητικοί ανώτεροι υπάλληλοι επιλέγονται συχνά για τη δυνατότητα πίστης των κυβερνώντων, παρά των ικανοτήτων τους.

Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση του θέματος της διαφθοράς δόθηκεστο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπου ως διαφθορά νοείται «η απαίτηση, προσφορά, παροχή η αποδοχή, αμέσως ή εμμέσως, δώρου ή οποιουδήποτε άλλου μη προσήκοντος ωφελήματος που επηρεάζει την ορθή εκτέλεση καθήκοντος ή την απαιτούμενη συμπεριφορά του λήπτη του δώρου ή του μη προσήκοντος ωφελήματος ή της υπόσχεσης ενός τέτοιου ωφελήματος».

     Ο ορισμός αυτός, στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης, είναι απολύτως σαφής σε ό,τι αφορά τη δωροδοκία και κάθε μορφή εγκλήματος περί την υπηρεσία αλλά δεν καλύπτει πολλές περιπτώσεις κοινωνικά κατακριτέας συμπεριφοράς, οι οποίες δεν μπορεί να χαρακτηριστούν ως ποινικά αδικήματα παρά το ότι γίνονται αντιληπτές ως πράξεις διαφθοράς. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς, ότι η νομοθετικά προσδιορισμένη διαφθορά και η κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά δεν ταυτίζονται, παρά το ότι υπάρχουν πολιτικοί που –σχετικώς πρόσφατα – δήλωσαν πως ‘ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό’.

Αυτή η διαφοροποίηση του νόμιμου από το κοινωνικά αποδεκτό μας βοηθά στο να καταλάβουμε τα αίτια που κάνουν πολύ δύσκολη την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η διαφθορά μπορεί να περιλαμβάνει είτε φαινόμενα για τα οποία δεν προβλέπονται συγκεκριμένοι κανόνες (μικρά δώρα, ταξίδια, συναναστροφές) είτε περιλαμβάνει καταστάσεις για τα οποία οι κανόνες που προβλέπονται αδυνατούν να τυποποιήσουν την ποικιλία των πιθανών επιρροών μέσω των οποίων το προσωπικό συμφέρον προσπαθεί να υποτάξει το κοινωνικό. Πολύ συχνά, η σοβαρή διαφθορά καλλιεργείται τόσο στα πλαίσια μιας κοινωνικής σχέσης, μέσω της οποίας εξασφαλίζονται προσβάσεις σε δυνατότητες όσο και στη δημιουργία ενός πλέγματος εξουσίας, το οποίο αναγνωρίζει μόνο πρόσωπα και όχι απρόσωπες διαδικασίες διεκπεραίωσης αιτημάτων. Είναι προφανές πως ο απλός χρηματισμός ωχριά – ως προς την δυσκολία αντιμετώπισής του – μπροστά στην πολυπλοκότητα της διαφθοράς που εδράζεται και καλλιεργείται σε πλέγμα σύνθετων κοινωνικών και μιντιακών σχέσεων, που στην ουσία οριοθετούν το εξουσιαστικό πολιτικό πλαίσιο επηρεάζοντας την ελεγκτική και νομοθετική διαδικασία.

ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ

Πρέπει να σας δηλώσω από την αρχή πως είμαι αρκετά επιφυλακτικός όταν ακούω μετρήσεις κοινωνικών φαινομένων. Πολύ συχνά, τέτοιες μελέτες και αποτελέσματα φέρουν εμφανή τα σημεία της επιστημονικής και ερευνητικής ανωριμότητας και θυμίζουν τη λογική του ‘τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, έξη το λαδόξιδο’. Τα κοινωνικά φαινόμενα δεν μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια, και αρκετά συχνά δε μπορούν να μετρηθούν καθόλου. Εδώ έχουμε το πρόσφατο γεγονός έμπειρων και βαρύγδουπων οικονομολόγων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να δηλώνουν, και μάλιστα χωρίς ίχνος αυτοκριτικής, πως «στην περίπτωση της Ελλάδας κάναμε λάθος στους υπολογισμούς». Τόσο απλά ! Θα ήθελα να θυμίσω λοιπόν, ιδίως στους νεαρούς επιστήμονες, μια περίφημη φράση του Αϊνστάιν που είπε: «Ούτε όλα όσα μετριούνται είναι πάντοτε σημαντικά, ούτε όλα τα σημαντικά είναι πάντοτε μετρήσιμα».

Έχοντας κατά νου αυτή την επιφύλαξη αξίζει να αναφέρουμε πως η αδυναμία ακριβούς προσδιορισμού του μεγέθους, δε πρέπει να μας αποθαρρύνει από το να προσπαθούμε να μετρήσουμε – έστω και χωρίς ακρίβεια- ένα τόσο σημαντικό κοινωνικό μέγεθος, όπως η έκταση της διαφθοράς.

Το 1993, η Παγκόσμια Τράπεζα ορίζει ως διακυβέρνηση τη ‘μέθοδο μέσω της οποίας γίνεται η διαχείριση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών πόρων μιας χώρας για την ανάπτυξη’. Στον ορισμό αυτό η έννοια της διακυβέρνησης έχει τρεις συνιστώσες και για κάθε μια από τις τρεις αυτές συνιστώσες υπάρχουν 2 δείκτες προσδιορισμού της διακυβέρνησης, συνεπώς, χρησιμοποιούνται συνολικά 6 δείκτες, που αποκαλούνται έξι Παγκόσμιοι Δείκτες Διακυβέρνησης (Worldwide Governance Indicators).

Οι τιμές των έξι Δεικτών Διακυβέρνησης, που εισηγήθηκε και χρησιμοποιεί παγκοσμίως η World Bank, μπορεί να κυμαίνονται από μηδέν μέχρι εκατό. Η τελική τιμή του κάθε δείκτη προκύπτει από τη σύνθεση των απαντήσεων που δίνουν πολίτες και εθνικοί κοινωνικοί και αναπτυξιακοί φορείς σε έρευνες εξειδικευμένων εταιριών δημοσκοπήσεων ή μεγάλων ερευνητικών Ινστιτούτων. Όσο υψηλότερος είναι ο δείκτης τόσο σημαίνει ότι αυξάνεται η εμπιστοσύνη/ ικανοποίηση του κοινού για το συγκεκριμένο τομέα διακυβέρνησης στη χώρα τους. Στην ουσία, λοιπόν, οι δείκτες καταγράφουν το πώς αντιλαμβάνονται οι πολίτες τις επιδόσεις των εξουσιαστικών μηχανισμών στη χώρα τους, τόσο σε εθνικό, όσο και σε τοπικό επίπεδο.

Ένας από τους 6 Δείκτες είναι ο δείκτης ελέγχου της διαφθοράς, (Δείκτης CC). Ο δείκτης αυτός προκύπτει από την καταγραφή των αντιλήψεων σχετικά με το βαθμό με τον οποίο ασκείται η δημόσια εξουσία για παράνομο (μικρό ή μεγάλο) προσωπικό όφελος, καθώς και την διάβρωση των μηχανισμών εξουσίας από τις πολιτικο-οικονομικές ελίτ και τα ιδιωτικά συμφέροντα.

Στο επόμενο σχήμα παρουσιάζεται μια επιλογή του δείκτη ελέγχου της διαφθοράς (Corruption Control) του 2011 που δίνει η World Bank για διάφορες χώρες. Για λόγους σύγκρισης των αντιλήψεων που επικρατούν σε διάφορους κοινωνικούς και ερευνητικούς φορείς της χώρας μας για τις συνιστώσες της διακυβέρνησης, σας δίνω την παράλληλη παρουσίαση των αποτελεσμάτων άλλων χωρών του ευρωπαϊκού χώρου. Για τη διευκόλυνση πολύπλευρης σύγκρισης, στην επιλεγμένη ομάδα συμπεριλάβαμε χώρες της Βόρειας Ευρώπης (Δανία, Φινλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο), της Κεντρικής Ευρώπης (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία), της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Ιταλία) , χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία) καθώς και Βαλκανικές χώρες (Βουλγαρία, Αλβανία).

Δείκτης διακυβέρνησης: CC– Έλεγχος της Διαφθοράς

 

Βασισμένο σε στοιχεία της WorldBank11 για το 2011

Σύμφωνα με τα στοιχεία της World Bank, ο μέσος όρος για την Ε.Ε. – 27 ανέρχεται σε 79,5/100, ενώ για τη χώρα μας ο δείκτης έχει μέσον όρο τιμής τα 56/100, δηλαδή διαφορά από το μέσο ευρωπαϊκό όρο πάνω 23 μονάδες. Η διαφορά αυτή είναι η μεγαλύτερη από τους έξι δείκτες Παγκόσμιας Διακυβέρνησης, κάτι που σημαίνει πολύ κακή Ελληνική εικόνα στην Ευρώπη σε ό,τι αφορά τη διαφθορά.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ:

Έχοντας προσδιορίσει, έστω και τηλεγραφικά, διάφορες βασικές μορφές της διαφθοράς, ας δούμε, επιτροχάδην, ποιες συνθήκες ευνοούν τη διαφθορά. Είναι προφανές πως η εξάλειψη αυτών των συνθηκών, αποτελεί- ευθέως ή εμμέσως- τη συνταγή για τη δραστική μείωση της διαφθοράς.

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που καλλιεργούν και ενισχύουν τις συνθήκες διαφθοράς είναι ο τομέας των Πληροφοριών. Αυτό γίνεται είτε με τη μορφή απόκρυψης ζωτικών πληροφοριών της λειτουργίας του δημόσιου τομέα είτε με τη μορφή λανθασμένων ή δυσνόητων στοιχείων. Είναι προφανές πως με τέτοιες πρακτικές κάποιοι ευνοούμενοι έχουν κρίσιμα στοιχεία που τους βοηθούν να κάνουν τις σωστές ή να αποφύγουν κάποιες αρνητικές ενέργειες ενώ κάποιοι άλλοι στερούνται αυτών των δυνατοτήτων.

     Σημαντικό στοιχείο του τομέα των Πληροφοριών που δε λειτουργεί σωστά είναι η αδυναμία έγκαιρου και αποτελεσματικού διαχειριστικού ελέγχου- από πολίτες και Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας- των κρατικών λειτουργών και των πολιτικών προϊσταμένων τους.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που εκκολάπτει ή και διαιωνίζει την διαφθορά είναι έλλειψη αξιολόγησης. Αναφερόμαστε στην οργανωμένη και συνεχή, λεπτομερή αξιολόγηση της εργασίας των δημόσιων υπηρεσιών και της σύγκρισης της με άλλους που κάνουν παρόμοια πράγματα, και ιδιαίτερα στη σύγκριση με εκείνους που κάνουν με τον καλύτερο τρόπο. Αναφέρομαι σε αυτό που λέγεται «συγκριτική αξιολόγηση» και που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας που εφαρμόζεται σε όλα τα σύγχρονα, ανεπτυγμένα κράτη.

Πολύ σημαντικός παράγοντας είναι και η έκταση αλληλεπίδρασης πολιτών με ανώτερα στελέχη της Δημόσια Διοίκησης. Η μικρή αλληλεπίδραση με τους ανώτερους υπαλλήλους μειώνει τις ευκαιρίες για τη διαφθορά. Για παράδειγμα, η χρησιμοποίηση του Διαδικτύου για την αποστολή απαραίτητων πληροφοριών, όπως αιτήσεων και φορολογικών εντύπων, και έπειτα η επεξεργασία αυτών με αυτοματοποιημένες διαδικασίες και αυτοματοποιημένα υπολογιστικά συστήματα μειώνει δραστικά τις ‘ευκαιρίες’ για διαφθορά. Αυτό μπορεί επίσης να επιταχύνει το χρόνο διεκπεραίωσης επιτυγχάνοντας καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη και των κοινωνικών φορέων, αλλά και μείωση των ακουσίων ανθρώπινων λαθών.

ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ, ΑΣ ΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ ΤΡΟΠΟΥΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ:

Υπάρχει ένας μεγάλος όγκος μελετών που αποδεικνύουν ότι η Δημοκρατία, τα κοινοβουλευτικά συστήματα, η πολιτική σταθερότητα, και η ελευθερία του Τύπου όλες συνδέονται με τη χαμηλότερη διαφθορά. Ως γενική αρχή μπορούμε να πούμε πως η διαφάνεια και η λογοδοσία αποτελούν ισχυρά όπλα για τη μείωση της διαφθοράς.

Ο όρος ‘διαφάνεια’ χρησιμοποιείται στα συστήματα διοίκησης με μεταφορική έννοια. Η έννοια προέρχεται από το χώρο της Φυσικής και αναφέρεται στην ιδιότητα ορισμένων υλικών να επιτρέπουν στο φως να διαπερνά τη μάζα τους. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να δούμε σώματα που βρίσκονται πίσω από το διαφανές υλικό. Για το χώρο της διοίκησης αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να δούμε με λεπτομέρεια όλα τα στοιχεία λειτουργίας ενός διοικητικού μηχανισμού.

Είναι προφανές πως αν πολίτες και κοινωνικοί φορείς δεν έχουν (ελεύθερη) πρόσβαση σε όλα τα λειτουργικά στοιχεία της δημόσιας διοίκησης ο ουσιαστικός έλεγχος των διοικητικών δομών και των επικεφαλής πολιτικών προσώπων είναι αδύνατος. Συνεπώς, ένας αδιαφανής χώρος είναι το ιδανικό μέρος για να αναπτυχθεί ανεμπόδιστα η διαφθορά.

Η ελεύθερη (και ανεμπόδιστη) πρόσβαση σε στοιχεία διοίκησης δεν είναι η μοναδική προϋπόθεση ουσιαστικής λογοδοσίας. Μπορεί να θεωρούμε αυτονόητο ότι όταν αναφερόμαστε σε στοιχεία εννοούμε ‘έγκυρα και αξιόπιστα στοιχεία’, αλλά ο ενοχλητικός όρος ‘Greek Statistics’ που χρησιμοποιείται σκωπτικά από Ευρωπαίους αξιωματούχους και τα διεθνή μέσα Ενημέρωσης πρέπει να μας θυμίζει ό,τι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Συνεπώς, άτομα, κοινωνικοί φορείς και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης πρέπει να εξασφαλίσουμε την ύπαρξη λειτουργιών και μηχανισμών που ελέγχουν την ορθότητα των στοιχείων που μας διαθέτουν οι δημόσιες υπηρεσίες όλων των επιπέδων.

Για να επανέλθουμε και πάλι στο χώρο της κοινωνικο-πολιτικής διάστασης της διαφθοράς, θα ήθελα να θυμίσω πως όγκος των στοιχείων που παράγονται καθημερινά από τη λειτουργία των διοικητικών υπηρεσιών σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο είναι αστρονομικά μεγάλος. Πολύ συχνά, κάποια από αυτά τα στοιχεία, μετά την επεξεργασία τους, παράγουν πληροφορίες επί των πληροφοριών, δηλαδή παράγουν metadata, τα οποία, διασυνδέονται αφανώς μεταξύ τους αποτελώντας ένα άτυπο, αλλά τρομερά ισχυρό μέσο άσκησης πολιτικής.

Βάσει των ανωτέρω, τα στοιχεία της κάθε είδους λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης αφορούν και επηρεάζουν, με άμεσο και καθοριστικό τρόπο, τη ζωή του κάθε υποκειμένου της πολιτικής, του κάθε πολίτη: Η πρόσβαση σ’ αυτή τη γνώση σε ένα μικρό, προνομιούχο κύκλο ατόμων, θα οδηγούσε σε καταστάσεις συγκέντρωσης εξουσίας όπου οι ελάχιστοι πληροφορημένοι θα έχουν όλη την ισχύ, ακυρώνοντας τις δημοκρατικές επιταγές της ισότητας και της αξιοκρατίας. Δεν είμαι οπαδός της συνωμοσιολογίας, αλλά φοβάμαι – τόσο για τη χώρα μας όσο και για πολλά άλλα ανεπτυγμένα κράτη – πως οδηγούμαστε σε μια τέτοια κατάσταση, αν δεν την βιώνουμε ήδη.

Είμαι από αυτούς που πιστεύουν στην κοινωνική δυναμική της συμμετοχής. Για το λόγο αυτό, πιστεύω πως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος ελέγχου και μείωσης της διαφθοράς είναι η ενεργός και υπεύθυνη των πολιτών στα κοινά. Είμαι έτοιμος να δεχτώ ότι στη μεγάλη πλειοψηφία τους, τα θέματα που έρχονται στα Δημοτικά Συμβούλια είναι ανιαρά και άσχετα με τα πραγματικά κοινωνικά προβλήματα. Αυτό είναι κάτι για το οποίο φταίμε εμείς, οι αιρετοί της Αυτοδιοίκησης. Αλλά για την εικόνα να παρακολουθούν τα Δημοτικά Συμβούλια ελάχιστοι πολίτες δε φταίμε μόνο οι αιρετοί, φταίει και η αδιαφορία των πολιτών για τα κοινά. Λυπάμαι που θα το πω, αλλά το να περιμένουμε μείωση ή εξάλειψη της διαφθοράς χωρίς ενεργούς πολίτες δεν είναι απλώς ανεδαφικό, είναι και πολιτικά ανεύθυνο. Η ουσιαστική λογοδοσία της κάθε διοίκησης δεν συνίσταται σε μια τυπική λογιστική απαρίθμηση πεπραγμένων. Η ουσία της λογοδοσίας, που αποτελεί τον αποτελεσματικότερο παράγοντα πρόληψης της διαφθοράς, είναι ο διάλογος. Ένας διάλογος που απαιτεί ευρεία και ενεργό κοινωνική συμμετοχή. Ένας διάλογος, που χωρίς καν να το επιδιώκει, γίνεται ο αποτελεσματικότερος και πλέον αποδεκτός ελεγκτικός μηχανισμός. Ένας μηχανισμός που δεν δημιουργεί το δύσκολο και – για πολλούς – άβολο ερώτημα « ποιος ελέγχει τον ελέγχοντα;».